Çfarë e krijoi ishullin fantazmë që u shfaq në det vetëm për një natë?

Fjala “vullkan” përfshin një gamë befasuese ngjarjesh gjeologjike. Së pari, janë vullkanet tipike, të cilat klasifikohen si vullkane të kuqe (si Kīlauea në Hawaii) dhe të gri (si Mount St. Helens në Washington). Disa hëna në Sistemin tonë Diellor kanë madje kriovullkane të pamundura në dukje, që nxjerrin ujë të lëngshëm, amoniak dhe hidrokarbure të ndryshme. Megjithatë, më i fshehti nga të gjitha këto forca shpërthyese është vullkani i baltës, një proces gjeologjik i rrallë në Amerikën e Veriut, por tepër i zakonshëm pranë kufijve të pllakave tektonike në vende si Italia, Japonia, Trinidadi dhe Azerbajxhani.

Edhe pse vullkanet e baltës mund të jenë ngjarje shumë shkatërruese, këto shpërthime, zakonisht një përzierje balte, gazrash dhe lëngjesh të tjera, zakonisht janë më të qeta krahasuar me kushërinjtë e tyre shpërthyes dhe formohen ndërsa gazi grumbullon ngadalë presion brenda Tokës. Kur krijohet një “shteg” në Tokë, ky presion merr shpejt rrugën e daljes.

LEXO EDHE:
Gruaja e shekullit X e varrosur me armë zbulohet në Hungari: A ishte një luftëtare?

“Ideja është e ngjashme me një gomë makine që përmban ajër të kompresuar. Për aq kohë sa goma është e paprekur, ajri qëndron i sigurt brenda,” shkruante Michael Hudec, një gjeolog në Universitetin e Teksasit në Austin, për The Conversation në vitin 2019. “Megjithatë, sapo ajri të gjejë një rrugëdalje, ai fillon të dalë. Ndonjëherë ajri del me një rrjedhje të ngadaltë, në raste të tjera ka një shpërthim.”

Megjithatë, vullkanet e baltës mund të jenë gjithashtu forca krijuese.

Azerbajxhani, një vend i vendosur në kufirin midis Azisë Perëndimore dhe Evropës Lindore, është kryeqyteti botëror i vullkaneve të baltës falë pozicionit të tij mbi pllakat tektonike arabe dhe euroaziatike. Vendi është shtëpia e rreth 300 vullkaneve të baltës, si në tokë ashtu edhe në Detin Kaspik, përgjatë bregut të tij lindor. Në nëntor të vitit 2024, Mark Tingay, një gjeolog nga Universiteti i Adelaide, publikoi në Threads për shfaqjen e një “ishulli fantazmë” të njohur si Kumani Bank. I vendosur 15 milje larg bregut lindor të Azerbajxhanit në Detin Kaspik, ky ishull u shfaq ndoshta mes 30 janarit dhe 4 shkurtit 2023, sipas imazheve satelitore.

“Kumani Bank zakonisht nuk është i dukshëm, pasi maja e tij ndodhet vetëm disa metra nën nivelin e detit,” shkruante Tingay në Threads. “Megjithatë, një shpërthim i fortë mund të lëshojë material të mjaftueshëm për të shtyrë majën e vullkanit të baltës mbi sipërfaqe, duke krijuar një ishull të ri… këto shpërthime janë të shkurtra (minuta, ndonjëherë orë), por jashtëzakonisht të forta […] dhe, në Azerbajxhan, shpesh shoqërohen me shtylla flakësh 500-1000 metra të larta.”

Javën e kaluar, NASA publikoi imazhe të ishullit fantazmë të përmbledhura nga satelitët e saj Operational Land Images (OLI), OLI-2, Landsat 8 dhe Landsat 9, të cilat treguan progresin e Kumani Bank. I denjë për emrin e tij, maja e vullkanit sapo doli mbi vijën e ujit në fillim të vitit 2023, duke u shtrirë deri në një madhësi maksimale prej 400 metrash përpara se të tërhiqej pothuajse tërësisht deri në fund të vitit 2024. NASA thekson se Kumani Bank ka pasur tetë shpërthime të regjistruara më parë, me më të madhin (që ndodhi në vitin 1950) duke krijuar një ishull 700 metra të gjerë dhe pothuajse gjashtë metra të lartë. Kështu, shfaqja e Kumani Bank në vitin 2023 është vetëm kapitulli i fundit në këtë dramë të formimit të ishujve që shfaqen dhe zhduken.

“Më duket mahnitëse që një ishull, afërsisht 400 metra i gjerë, mund të shfaqet papritmas brenda disa orëve!” shkruante Tingay në Threads. “Imagjino, ndonjë peshkatar do të thoshte ‘Çfarë dreqin? Ai ishull nuk ishte aty dje!’ dhe do të postonte disa foto në internet […]. Një ishull i ri prej afërsisht 10 hektarësh shfaqet një ditë, dhe askujt nuk i intereson. Mua po!” / Popular Mechanics – Syri.net