Reforma e gjimnazit me shumë fjalë dhe pak substancë

Shkruar nga: Hasan Jashari
Së pari, është e nevojshme të reformohen mësuesit – Finlanda ka shkollat më të mira në botë pikërisht sepse pas tyre qëndrojnë mësuesit më të mirë.
Koncepti i reformimit të gjimnazit nuk sjell asgjë të re. Fjalë për fjalë asgjë. Është në të njëjtin nivel me reformat e mëparshme dhe programet kombëtare të arsimit pas viteve 2000. Përdoret i njëjti fjalor, e njëjta metodë përshkruese dhe të njëjtat përfundime të përgjithshme që nuk japin asnjë drejtim specifik, as frymë dhe qasje të re. Është e qartë se përsëri po flitet për metoda, qasje dhe modele të reja, por pa ofruar zgjidhje konkrete apo koncepte të qarta novatore. Kemi dekada që flasim për ndryshime, por ato nuk realizohen kurrë.
Në rubrikën “Pika fillestare” (faqe 4–8), diskutohet sërish kuadri ligjor i arsimit të mesëm, nevoja për reforma dhe kërkime për përgatitjen e tyre. Këto janë tema që përsëriten në të gjitha pjesët hyrëse të reformave gjatë 20 viteve të fundit.
Në rubrikën “Qëllimet e arsimit të mesëm” (faqe 4) renditen synimet që lidhen ngushtë me synimet e përgjithshme të arsimit të mesëm. Këto përfshijnë:
• Zhvillimi i të menduarit kritik, aftësive kërkimore dhe aftësive për zgjidhjen e problemeve.
• Sigurimi i aftësive të shkrim-leximit dhe komunikimit.
• Inkurajimi i vetëbesimit, ndërgjegjësimi për individualitetin dhe përgjegjësinë për veprimet e veta.
• Ndërtimi i identitetit kombëtar, etnik dhe kulturor, si dhe respektimi i historisë dhe trashëgimisë kulturore.
• Përgatitja për qytetari aktive dhe pjesëmarrje demokratike.
• Ndërgjegjësimi për ndryshimin e klimës, zhvillimin e qëndrueshëm dhe kompetencat e gjelbra.
Por këtu mungojnë synimet specifike të reformës. Është e nevojshme të përcaktohen qëllimet që do të sjellin me të vërtetë ndryshim, në vend që thjesht të përsëriten parimet e përgjithshme.
Propozimet tona për reformën:
• Zhvillimi i kurrikulave dhe përmbajtjeve të reja me pjesëmarrje aktive të studentëve.
• Zhvillimi i teksteve dhe mjeteve të reja mësimore në të cilat do të marrin pjesë edhe organizatat studentore.
• Prezantimi i risive në shkolla: tabela inteligjente, video beam dhe mjete interaktive.
• Përgatitja e të rinjve për sfidat moderne, duke përfshirë punën në distancë, sigurinë kibernetike dhe inteligjencën artificiale
Dobësia kryesore e konceptit:
Problemi më i madh me konceptin e propozuar është se ai ruan praktikën e vjetër – të rriturit marrin vendime për të rinjtë dhe ata reduktohen në pjesëmarrës pasivë. Qasja e re duhet t’i japë fund kësaj vartësie dhe ta vendosë nxënësin në qendër të procesit arsimor.
Si?
Nuk ka asnjë propozim konkret.
Prandaj, siç thotë James W., Jo, studentët duhet të kenë të drejtën të vendosin:
• Çfarë do të mësojnë ata,
• Sa kohë do të kalojnë në shkollë,
• Cilat lëndë janë të rëndësishme për ta,u nevojiten për punë dhe gjatë jetës?
• Cilët mësues do t’i mësojnë ata.
Dikush do të thotë për mua: “Mos, kështu – por un do t’I përgjigjem se nuk mundet të vazhdojë më kështu”.
Mbështetje për stafin mësimdhënës
Koncepti (faqe 7) flet për ofrimin e mbështetjes për mësuesit:
“Reformat nuk do të jenë të suksesshme pa rolin dhe mbështetjen aktive të stafit pedagogjik”. Mësuesit duhet të edukohen dhe të motivohen për të aplikuar programe, metoda dhe teknologji të reja.
Ky është një gabim themelor. Mësuesit jo vetëm që duhet të trajnohen për të zbatuar konceptet e të tjerëve, por ata duhet të iniciojnë ndryshime – të propozojnë teknika të reja mësimore, interaktivitet, lojë , hare ,komunikim me nxënësit dhe prindërit dhe modernizimin e mësimdhënies.
Koncepti nuk përmend:
• Trajnimi i vazhdueshëm i mësuesve për mësimdhënie ndërvepruese, përdorimin e imazheve, filmave të shkurtër dhe debatit.
• Komunikimi me email ndërmjet mësuesit dhe nxënësit
• Përmirësimi i statusit social të mësuesve.
Në faqen 7 thuhet se “Përmes rezultateve të pritshme të përcaktuara qartë dhe përmbajtjeve dhe aktiviteteve të përshtatshme, procesi mësimor inkurajon nxënësit të kuptojnë, respektojnë dhe kultivojnë rrënjët e tyre kulturore, duke zhvilluar në të njëjtën kohë ndjenjën e përkatësisë ndaj komunitetit të gjerë dhe shtetit. Në kontekstin e karakterit multikulturor të Maqedonisë së Veriut, arsimi i mesëm ofron një platformë për promovimin e respektit dhe mirëkuptimit të ndërsjellë ndërmjet bashkësive të ndryshme etnike. Shtrohet një pyetje themelore: si munden nxënësit shqiptarë, përmes procesit të mësimit të teksteve të muzikës të përkthyera nga maqedonishtja, t’i nxisin nxënësit të kuptojnë, respektojnë dhe ruajnë rrënjët e tyre kulturore? Ose tekstet e historisë që nuk përmendin Shqipërinë dhe Kosovën askund.
Mësues të mirë – shkolla të mira
Shkollat e mira bëjnë mësues të mirë. Sado reforma ideale të krijojmë, nëse nuk ka mësues cilësorë, nuk do të ketë rezultate.
Mësuesit nuk zhvillohen gjatë gjithë karrierës së tyre – nuk ka kërkesa për cilësi, nuk ka vlerësim real. Pandemia e tregoi këtë: shumë mësues nuk dinin të përdornin kompjuterin, nuk kishin aftësi bazë dixhitale dhe disa nuk kishin as email.
Ndryshimi i statusit social të mësuesit
Nëse duam reforma, së pari duhet të përmirësohet statusi i mësuesve:
• Rritja e pagave (aktualisht 550 euro në fillore dhe 600 euro në të mesme) në dyfishin e nivelit.
• Paga më të larta = pritshmëri më të larta:
• Përmirësim i vazhdueshëm (5–7 trajnime në vit).
• Vlerësimi i rregullt (i brendshëm dhe i jashtëm).
• Infrastruktura cilësore – klasa të përmirësuara, metoda inovative, mjedis motivues.
Trajnimi duhet të ndjekë parimin e “mprehjes së sharrës” – një koncept nga arsimi amerikan. Ashtu si druvarët duhet të mprehin sharrat e tyre për të qenë më efikas, mësuesit duhet të “rimbushin bateritë” vazhdimisht me njohuri dhe aftësi të reja.

Zhvillimi i kapitalit njerëzor dhe nevoja për reforma në arsim
Për të përmirësuar cilësinë e arsimit, nevojiten investime të konsiderueshme në kapitalin njerëzor – si te mësuesit ashtu edhe te drejtorët. Sipas Indeksit të Kapitalit Njerëzor të Bankës Botërore, Maqedonia ka vlerën 0.53, që do të thotë se çdo i ri që rritet dhe shkollohet në vendin tonë mund të realizojë vetëm 53% të potencialit të tij. Kjo është dukshëm më e ulët në krahasim me vendet e rajonit.
Finlanda, për shembull, investon më shumë se 12% të buxhetit të saj total në arsim, dhe shkollat ofrojnë libra, transport, madje edhe hapësira relaksi, si sauna, plotësisht falas. Ndërsa ky model është i vështirë për t’u zbatuar plotësisht në vendin tonë, ngadalë mund të marrim drejtim dhe të mësojmë nga qasja e tyre në drejtim të metodave të mësimdhënies, mbështetjes së studentëve dhe infrastrukturës mësimore.
Vlerësimi i mësuesve – një domosdoshmëri për përmirësimin e mësimdhënies
Edhe pse në mbarë Maqedoninë ka mësimdhënës dhe drejtorë të mirë dhe cilësor, ka edhe nga ata që nuk bëjnë përpjekje të mjaftueshme në përmirësimin e procesit mësimor. Është i nevojshëm vlerësimi i rregullt i mësuesve përmes anketave anonime nga nxënësit, por edhe përmes vlerësimit të pavarur nga stafi mësimdhënës.
Shembull i një pyetësori të shkurtër për vlerësimin e mësuesve ngan xënësitt:
Pyetje Jam plotësisht dakord Pajtohem Asnjanës Nuk jam dakord Nuk jam plotësisht dakord
1. Mësuesi/ja tregon respekt për nxënësit ☐ ☐ ☐ ☐ ☐
2. Nxit nxënësit të bëjnë pyetje ☐ ☐ ☐ ☐ ☐
3. Komunikon qartë dhe motivon të mësuarit ☐ ☐ ☐ ☐ ☐
4. Vlerësimi është i drejtë dhe transparent ☐ ☐ ☐ ☐ ☐
Në këtë mënyrë duhet të ketë 7-8 pyetje të tjera për një vlerësim të plotë.
Rezultatet e analizave të tilla duhet të ndihmojnë në përmirësimin e mësimdhënies dhe të tregojnë fushat ku nevojiten trajnime shtesë për mësuesit.
Aftësi praktike për jetën dhe metoda novatore të mësimdhënies
Kurrikula duhet të përfshijë jo vetëm njohuri teorike, por edhe aftësi praktike të dobishme për jetën e përditshme. Për shembull, aktivitetet e shkollës mund të përfshijnë organizimin e ditëve të kuzhinës, ku studentët do të përgatisin në mënyrë të pavarur vaktet me ndihmën e kuzhinierëve profesionistë. Ata duhet të ushtrohen të bëjnë supë,çaj,fërgojnë vezë,
Gjithashtu, shkollat duhet të përdorin teknologji moderne, siç janë tabelat inteligjente, të cilat mundësojnë mësimdhënie më interaktive. Tashmë ka shembuj të suksesshëm në shkollat private ku pajisje të tilla përdoren për vizualizimin e materialit mësimor dhe për bashkëpunim online përmes platformave të tilla si Google Meet, Zoom dhe Microsoft Teams (cilësia e mësimdhënies f.37)
Hapat konkretë për reforma
1. Prezantimi i vlerësimit të rregullt të mësuesve (anketime anonime për nxënësit që vlerësojnë mësuesin, vetëvlerësim).
2. Investimi në tabela inteligjente dhe mjete mësimore dixhitale.
3. Rritja e integrimit të aftësive praktike të jetës në kurrikulë.
4. Organizimi i aktiviteteve shtesë (klube arti, debate, ditë kulinarie).
5. Përmirësimi i standardeve të mësimdhënies me kritere specifike për vlerësimin e nxënësve me pikë dhe parametra të paracaktuar.
Këto janë vetëm disa nga hapat që mund të çojnë në një përmirësim të dukshëm të sistemit arsimor në Maqedoni.
Konkluzioni
Reformat duhet të jenë thelbësore, jo thjesht një dokument pa efekt. Nëse duam arsim modern, duhet të investojmë te mësuesit, të përfshijmë nxënësit në krijimin e kurrikulave dhe të krijojmë një mjedis arsimor vërtet dinamik. Më 1 shtator, çdo shkollë dhe çdo mësues duhet t’u ofrojë nxënësve diçka të re, diçka interesante, diçka që nuk e kanë parë apo ditur më parë, ky është thelbi i reformës; Një mësues, student dhe shkollë që po rriten, që do të thotë se nuk qëndrojnë në të njëjtin vend si vitin e kaluar.