UNICEF: Numri i fëmijëve në Maqedoninë e Veriut vazhdon të zvogëlohet, rënie prej 18% nga 2011 deri në 2023

Popullata e fëmijëve në Maqedoninë e Veriut është zvogëluar me 18% nga viti 2011 deri në vitin 2023, ndërsa niveli i fertilitetit është ulur në 1.5, duke treguar një tendencë të rënies së popullsisë, tregon analiza e UNICEF për situatën e fëmijëve dhe adoleshentëve, e cila u prezantua në Kuvend. UNICEF thekson se 32.7% e fëmijëve jetojnë nën pragun e varfërisë në nivel kombëtar (krahasuar me 23% të popullsisë së përgjithshme), dhe një shkallë jashtëzakonisht e lartë prej 79% tek fëmijët romë. Ndihma sociale është e kufizuar, me shpërndarje prej vetëm 1.3% të PBB-së. Vetëm 22.6% e familjeve me fëmijë nga 0 deri në 15 vjeç marrin ndihmë për fëmijë ose shtesë familjare, krahasuar me 88.4% në BE.

Në analizë theksohet gjithashtu se urbanizimi është në rritje, me 63% të fëmijëve që tani jetojnë në zona urbane. Vendi gjithashtu po përballet me një model të qëndrueshëm të migracionit negativ, me 1.000 emigrantë më shumë se sa emigrantë në vit, përveç periudhës së pandemisë së COVID-19. Megjithatë, shërbimet themelore nuk janë përshtatur siç duhet me këto lëvizje demografike, të cilat ndikojnë negativisht në kapacitetin për të përmbushur nevojat në rritje të popullsisë, veçanërisht nevojat e fëmijëve dhe grupeve më të cenueshme.

Sipas UNICEF, investimet publike në sektorët që janë kyç për fëmijët, si arsimi, shëndetësia dhe shërbimet sociale, janë vazhdimisht më të ulëta se mesatarja e BE-së dhe nivelet në rajon, duke minuar qëndrueshmërinë e reformave të vazhdueshme. Shpenzimet për kujdesin shëndetësor janë 4.8% të PBB-së (krahasuar me 7% në BE), ndërsa shpenzimet për arsimin janë 4.2% (krahasuar me mesataren e BE-së prej 4.8%), dhe vetëm 1.5% të PBB-së për mbrojtjen sociale (nën mesataren prej 2.1% për vendet e Ballkanit Perëndimor, nën mesataren prej 1.6% për vendet me të ardhura më të ulëta).

Në analizë theksohet se shpenzimi për shërbimet sociale ishte minimal, nën 0.1% të PBB-së në vitin 2019, që tregon për nevojën për financim më të lartë në këtë fushë. Barazia dhe efikasiteti në shpenzimet publike shkaktojnë shqetësime të mëdha, sidomos në arsimin, pasi rezultatet e ulëta të sistemit, krahasuar me sistemet kombëtare të tjera me nivele të ngjashme shpenzimesh, tregojnë shpërndarje të gabuar, pafuksionim dhe mungesë fokusi në arritjen e rezultateve cilësore.

Rezultatet në mësim po bien dhe treguesit për sistemin arsimor janë shumë më të ulët se standardet e BE-së, dhe vetëm disa prej tyre mund t’i atribuohen ndikimeve nga pandemia e COVID-19. Në vitin 2022, 66% e nxënësve nuk kishin arritur aftësitë bazë për të lexuar, 74% nuk kishin arritur aftësitë për matematikë, dhe 65% nuk kishin arritur aftësitë për shkencë.

“Dallimet socio-ekonomike dhe etnike e thellojnë këto hendekë, me romët dhe fëmijët me të ardhura të ulëta që janë shumë më poshtë se mesatarja kombëtare. Pjesëmarrja e organizuar në arsimin parashkollor është në nivele të ulëta, me vetëm 50%, krahasuar me 85.6% në BE, ndërsa më pak se 8% e fëmijëve romë janë të regjistruar në institucione parashkollore”, theksojnë nga UNICEF.

Sipas raportit të Bankës Botërore, besohet se rreth 14.000 nxënës të moshës për arsimin fillor dhe 22.000 për arsimin e mesëm nuk e frekuentojnë shkollën. Vajzat, nxënësit që nuk janë socio-ekonomikisht të diskriminuar dhe fëmijët që nuk janë romë kanë rezultate të vazhdueshme më të mira. Aspektet strukturore kanë të bëjnë me financimin e ulët dhe pafuksionimin në shpenzime, me një raport të ulët në numrin e nxënësve/mësuesit prej 10, shumë më poshtë mesatares së OECD prej 15, dhe shpërndarje të pasuksesshme të burimeve njerëzore dhe infrastrukturës. Pjesa më e madhe e shpenzimeve për arsimin shkon për paga, duke lënë burime minimale për përmirësimin e sistemit, thuhet në analizë.

Dhuna ndaj fëmijëve mbetet një problem i përhapur, me shfaqjen e formave të reja, siç është dhuna online dhe dhuna që lehtësohet nga teknologjia, me një rritje të përmbajtjeve online eksploatuese dhe dëmtojnë fëmijët. Pothuajse tre të katërtat e të gjitha fëmijëve (73%) janë të ekspozuar ndaj disiplinimit dhunues në shtëpi, ndërsa shkallët e ndëshkimit fizik dhe agresionit psikologjik janë më të larta tek djemtë, fëmijët romë dhe fëmijët me aftësi të kufizuara.

Njëjtë si në vendet e tjera të Ballkanit Perëndimor, dhuna mes bashkëmoshatarëve është e përhapur në mënyrë të dukshme, me 19% të nxënësve që përballen me ngacmim. Po ashtu, prevalenca e martesave të fëmijëve është e lartë (8%) në vend, duke prekur sidomos gratë dhe vajzat rome (45%), ato me arsim të ulët dhe nga grupe të ulëta socio-ekonomike.

Sipas UNICEF, fëmijët romë në Maqedoninë e Veriut po përballen me një përjashtim të rëndë, me shkallë jashtëzakonisht të lartë varfërie dhe privimi, shkallë të ulët regjistrimi në shkollë dhe arritje të ulëta arsimore krahasuar me mesataren kombëtare.

UNICEF në analizën e saj thekson gjithashtu se vendi po përballet me rreziqe të mëdha për shëndetin mjedisor, me cilësi të keqe ajri, valë të nxehtësisë më të shpeshta dhe më serioze, dhe një përgjigje institucionale të kufizuar për lehtësimin e rreziqeve për fëmijët. Shkalla standarde e vdekshmërisë sipas moshës për shkak të ndotjes në shtëpi dhe ajrin ambiental është 96 në 100,000 – dy herë më shumë se mesatarja në BE dhe rajon.