Kapitali i shenjtë në terr: ku shkuan milionat e Bashkësisë Fetare Islame

Në një kohë kur të dhënat zyrtare si dhe faktet e hulumtuara (nga BIRN) zbulojnë pasuri
kolosale të bashkësive fetare, e kur mbi 9 milionë euro në letra me vlerë zhduken pa
gjurmë, heshtja nuk është më opsion. Ky shkrim është thirrje për transparencë, përgjegjësi
dhe rikthim të besimit të humbur.
Nga Afrim Tahiri

Në një shoqëri ku ligji ndëshkon qytetarin e thjeshtë për çdo formular tatimor të dorëzuar me
vonesë, ka një kategori e privilegjuar që funksionon përtej çdo norme kontrolli dhe transparence:
bashkësitë fetare. Ato menaxhojnë prona, qarkullojnë miliona euro dhe ndërtojnë perandori
ekonomike, ndërsa nuk raportojnë asgjë. Rast ekstrem i këtij fenomeni është Bashkësia Fetare
Islame (BFI) e Maqedonisë së Veriut – një institucion që ka kaluar nga një organizatë shpirtërore
në një strukturë të heshtur dhe të paverifikueshme ekonomike.
Ky shkrim, bazuar në hulumtimin e BIRN nuk është vetëm një analizë e hollësishme e
përmasave të pasurisë që zotëron ky institucion, por një thirrje për transparencë, llogaridhënie
dhe reformim të menjëhershëm.

1. Struktura kolosale e pasurisë së BFI-së
Bashkësia Fetare Islame (BFI) ka ndërtuar gjatë dekadave një nga strukturat më të mëdha të
pasurisë në Maqedoninë e Veriut – një rrjet kompleks pronash që përfshin nga qendrat urbane
deri në viset më të largëta rurale. Por ndërsa kjo pasuri është publike në natyrë – pasi i përket
komunitetit – mënyra se si ajo menaxhohet është pothuajse plotësisht e mbyllur dhe e
pakontrolluar. Çfarë dimë realisht për përmasat e kësaj pasurie?

1.1. Pronat në numra dhe përmasa
Sipas të dhënave të publikuara nga BIRN, BFI zotëron:
– 5,363 prona të regjistruara individualisht
– 13 milionë metra katrorë në total
– 3,200 hektarë pyje, 1,700 hektarë tokë bujqësore, 4 km² kullota
Një pasuri që, për nga përmasat dhe larmia, i ngjan më shumë një korporate kombëtare sesa një
bashkësie fetare.

1.2. Prona banesore dhe afariste
BFI zotëron:
– Apartamente luksoze në Tetovë, Shkup dhe Kumanovë
– Qendra tregtare dhe komplekse dyqanesh në Dibër, Gostivar, Tetovë, Strugë
– Objekte hotelierike në Ohër dhe Dibër

1.3. Tokat jashtë zonave urbane
Përfshirë pyje, ara, kullota dhe parcela në zonat me potencial zhvillimor: Prespë, Berovë, Strugë,
Vodno, etj. Këto prona përfaqësojnë një kapital të madh të papërdorur për zhvillim të
qëndrueshëm.

2. Prona fetare apo kapital tregtar?
Kur prona e një bashkësie fetare kthehet në një dyqan me qira, në një treg komercial apo në një
ndërtesë apartamentesh me fitim, ajo nuk është më vetëm "vakëf". Ajo është kapital në
qarkullim, dhe si i tillë duhet të jetë objekt mbikëqyrjeje. Por në vend të kësaj, kemi një situatë
paradoksale ku pasuritë prodhojnë të ardhura, por jo transparencë; ndikim, por jo përgjegjësi.

2.1. Investime në sektorë jofetarë
Prona të regjistruara si "tokë jopjellore" shfrytëzohen për tregje; xhami të cilat figurojnë si
objekte afariste. Kjo përzierje e pronës së shenjtë me pronën tregtare ngre pikëpyetje të mëdha
ligjore dhe morale.

2.2. Qiradhënia e strukturave të trashëgimisë kulturore
Në çarshitë historike, BFI posedon pronën e trashëguar nga periudha osmane, shpesh pa raporte
fiskale apo transparencë. Në thelb: një biznes që fshehet pas simbolikës fetare.

3. Transparenca që mungon: Si funksionon pa kontroll ky mekanizëm?
Çdo sistem ekonomik që gjeneron miliona – në prona, në qira, në donacione – por që nuk ka asnjë
lloj raportimi, dokumentimi publik apo auditimi të pavarur, është një sistem që krijon kushte për
abuzim. Tek BFI dhe bashkësitë e tjera fetare, mungesa e transparencës nuk është vetëm problem
etik, por edhe kërcënim për rendin ligjor dhe barazinë para ligjit.

3.1. Mungesa e raportimit financiar

BFI nuk dorëzon llogari vjetore në Drejtorinë e të Ardhurave Publike. Organi më i madh fetar i
vendit nuk ka asnjë bilanc të publikuar, asnjë raport shpenzimi, asnjë llogari të hapur ndaj
publikut.

3.2. Punonjës “të vetëpunësuar” dhe pa mbikëqyrje
Teologë, hoxhallarë dhe funksionarë të tjerë nuk figurojnë si punonjës të rregullt. Shpesh
paguajnë vetëm sigurim minimal vjetor, ndërkohë që qarkullojnë shumë më shumë të ardhura
sesa një biznes mesatar.

4. Letrat me vlerë – kapital i padukshëm por i fuqishëm
Në procesin e kthimit të pronave të konfiskuara nga shteti, bashkësive fetare iu kompensuan
miliona euro në letra me vlerë. Sot, kjo është një formë e kapitalit të padukshëm që mund të ketë
ndryshuar duar, të jetë likuiduar apo shndërruar në pasuri të tjera. Por për sa kohë që mungon
transparenca, mbetet vetëm një pyetje pa përgjigje: ku përfunduan këto miliona?

4.1. Rreth 9 milionë euro në letra me vlerë
BFI përfitoi mbi 9 milionë euro në forma kompensimi përmes denacionalizimit. Ky kapital i
konvertueshëm duhej të ishte përdorur për:
– Blerje pronash të reja (vakëf mbi vakëf)
– Rindërtim të pasurive të humbura

4.2. Pyetja thelbësore: Ku shkuan këto para?
Nuk ka asnjë evidencë publike që këto letra janë:
– Shndërruar në prona
– Përdorur për projekte të vakëfit
– Administruar me transparencë
Askush nuk di të thotë: kur u shpenzuan, nga kush, dhe për çfarë. Kjo sjell një dyshim legjitim
për keqpërdorim, përvetësim dhe shndërrim të kapitalit publik në pasuri private.

5. Drejtuesit fetarë dhe pasuria e padeklaruar
Nuk është e pazakontë që zyrtarët e lartë fetarë të kenë prona, vila apo makina luksoze. Ajo që
është shqetësuese është mungesa e një mekanizmi që i detyron ata të deklarojnë burimin e
pasurisë së tyre, ashtu siç i kërkohet çdo zyrtari tjetër publik. Kjo krijon një zonë gri ku pushteti
shpirtëror ndërthuret me pasuri personale, jashtë çdo kontrolli institucional.

5.1. Pasuri të papërputhshme me të ardhurat
Disa drejtues të lartë të BFI-së shfaqin një stil jetese të pasur:
– Vila, makina luksoze, pushime të shtrenjta
– Pasuri të paluajtshme në emër të familjarëve
Ndërkohë që nuk kanë detyrim ligjor për të deklaruar pasurinë – ndryshe nga çdo zyrtar shtetëror
që menaxhon fond publik.

5.2. Mosdeklarimi si normë, jo përjashtim
Ligji nuk kërkon nga ta të raportojnë interesat financiare. Kjo lejon një terren të favorshëm për
korrupsion të heshtur dhe përvetësim sistematik të të ardhurave.

6. Kapitali si instrument pushteti dhe ndikimi
Pasuria nuk është vetëm vlerë ekonomike – ajo është mjet ndikimi në vendimmarrje, në politikë
dhe në shoqëri. Me prona që gjenerojnë miliona dhe struktura të lidhura në mënyrë informale me
partitë politike, drejtuesit fetarë janë shpesh aktorë të heshtur në prapaskenë, që ushtrojnë ndikim
pa u zgjedhur, pa dhënë llogari dhe pa kufizime ligjore.

6.1. Centralizim ekstrem i menaxhimit
Prona që në teori i përket komunitetit të gjerë të besimtarëve menaxhohet nga një rreth i ngushtë
individësh në krye të hierarkisë. Myftinitë lokale shpesh nuk kanë as qasje në të ardhurat që
burojnë nga territori i tyre.

6.2. Rreziku për përdorim të strukturës fetare si mbulesë për interesa personale
Të dhënat sugjerojnë raste ku:
– Prona është përdorur si garanci për kredi personale
– Është dhënë me qira për vite me kontrata të fshehta
– Është regjistruar në emra individësh të lidhur me drejtuesit

7. Abuzim i heshtur apo vjedhje e organizuar?
7.1.Kur prona publike administrohet pa kontroll
Kur të ardhurat nuk deklarohen dhe kur strukturat drejtuese nuk raportojnë askund, kufiri midis
menaxhimit të keq dhe abuzimit të qëllimshëm fillon të zbehet. Në shumë raste, nuk është më

çështje neglizhence, por një sistem i institucionalizuar për të fshehur pasurinë dhe për t’u
pasuruar në emër të besimit.

7.2. Kur nuk ka audit, çdo dyshim është i arsyeshëm
Mosprania e një sistemi të auditimit të brendshëm apo të jashtëm lë një pyetje thelbësore pezull:
– A janë zhdukur këto miliona në mënyrë të qëllimshme dhe të organizuar?
– Në një sistem pa kontroll dhe pa ndëshkueshmëri, kjo nuk është më spekulim – është realitet i
mundshëm dhe i rrezikshëm.

8. A është koha për një hetim të pavarur? Po, dhe me urgjencë!
Përgjigjja është e thjeshtë: po. Dhe më e rëndësishmja – me urgjencë. Nuk mund të ketë
institucione të pacenueshme në një shtet ligjor. Nuk mund të lejojmë që miliona euro pasuri
publike të menaxhohen në mënyrë të errët, ndërsa të tjerët kontrollohen për çdo gabim teknik.
Hetimi i pavarur dhe auditimi i plotë nuk janë hakmarrje – janë nevojë themelore për drejtësi dhe
transparencë.
8.1. Çfarë do të kërkonte një OJQ në të njëjtin pozicion?
– Plan investimi
– Raport shpenzimi
– Deklarim tatimor
– Audit i jashtëm i detyrueshëm
BFI, që ka marrë pasuri publike në formë kompensimi, nuk mund të ketë standarde më të ulëta.
Përkundrazi – përgjegjësia duhet të jetë më e lartë, sepse kjo është pasuri e shenjtë.

8.2. Kush duhet të veprojë?
– Drejtoria për Administrimin e Vakëfit
– Ministria e Drejtësisë
– Komisioni për Parandalimin e Korrupsionit
– Shoqëria civile

Kur pasuria fetare sfidon moralin dhe shtetin
Në një shoqëri ku çdo institucion publik, çdo zyrtar, çdo individ i angazhuar në administrimin e
të mirës së përbashkët i nënshtrohet llogaridhënies dhe transparencës, bashkësitë fetare nuk
mund të mbeten jashtë kësaj logjike. Përkundrazi, duke qenë se gëzojnë besimin e njerëzve,
ndikimin moral dhe shpeshherë statusin e privilegjuar ligjor, përgjegjësia e tyre është më e lartë,
jo më e vogël.

Pasuria e BFI-së dhe mënyra se si ajo administrohet nuk është më vetëm çështje e brendshme
fetare. Ajo është bërë çështje publike, çështje shtetërore dhe madje kombëtare – sepse përmasat e
kapitalit që qarkullon pa mbikëqyrje sfidojnë vetë themelet e shtetit të së drejtës. Nuk kemi të
bëjmë vetëm me prona; kemi të bëjmë me strukturë pushteti ekonomik e politik që ndikon
vendimmarrjen, që deformon konkurrencën, korrupton drejtësinë, blenë kolltukun, dhe që e
mban komunitetin në një simulim të sigurisë dhe përfaqësimit, ndërkohë që qendrat reale të
vendimeve fshihen pas fasadës fetare.
Në fund, pyetja më e rëndësishme nuk është vetëm “sa pasuri ka BFI-ja?”, por “në çfarë shërbimi
është ajo pasuri?” Në shërbim të komunitetit? Të zhvillimit? Apo në funksion të një rrethi të
mbyllur njerëzish që përdorin fenë si mburojë për përfitime private?
Zgjidhja nuk qëndron në demonizim, por në vënien e standardeve të barabarta për të gjithë –
qofshin ato institucione shtetërore, private apo fetare. Sepse për sa kohë që një pjesë e sistemit
vepron jashtë çdo norme, asnjë pjesë tjetër nuk mund të jetë vërtet e drejtë.