Kush është lideri Suprem i Iranit dhe si e mban pushtetin prej 30 vitesh

Thuhet se koleksionon çibuka, se ka grumbulluar një pasuri të madhe përmes fondacioneve fetare duke u fshehur pas një jete të thjeshtë në dukje. Se ende ruan pasionin e dikurshëm për letërsinë. Janë rrëfime popullore, thashetheme dhe ndonjë e vërtetë, por pas më shumë se 30 vitesh në pushtet absolut, askush nuk e di vërtet kush është Ali Khamenei, cilat janë interesat e tij, familja, zakonet. Sekreti është forca e tij, burimi i karizmës, të paktën për sytë e ndjekësve të tij, dhe e ka ndërtuar këtë përmes një aparati të fuqishëm të inteligjencës që ka veshë dhe sy mbi çdo iranian, formon funksionarë besnikë dhe hesht zërat kundërshtarë. Vëzhgon dhe ndëshkon.

I lindur në vitin 1939 në Mashaad, një qytet i shenjtë për shiitët, i dyti nga tetë fëmijë, rritet në një familje të varfër dhe shumë besimtare, me nënën e tij, Khadijeh Mirdamadi, që mblidhte fëmijët rreth vetes për të lexuar Kuranin. Në vitet ’50 ndjek shkollat fetare të Qomit dhe bie në kontakt me teoricienët më me ndikim të islamit politik: ajatollah Borudjerdi, ajatollah Khomeini dhe Navvab Safavi, një klerik shiit që synonte krijimin e një shteti islamik. Ishin vitet kur në Egjipt po fitonin mbështetje idetë e Sayyed Qutb, babai i Vëllazërisë Myslimane, një i ri i mbyllur në vetvete që studimet në Amerikë – të përjetuara në izolim nga jeta sociale – e kishin bindur për rënien dhe korrupsionin e Perëndimit. Khamenei përkthen librat dhe mendimin e tij, dhe kur Irani fillon të ngrihet kundër Shahut, në kërkim të lirisë nga autoritarizmi laik, ai i bashkohet protestave, përfundon në burg, më pas në një mërgim që zgjat pak, në vitin 1977. Revolucioni islamik i Khomeinit në vitin 1978 shënon fillimin e ngjitjes së tij drejt pushtetit.

Nxënësi bëhet mjeshtër: vizioni i tij thellësisht radikal për Islamin, i shoqëruar me një kulturë thellësisht anti-perëndimore, e bëjnë një nga shtyllat e Revolucionit Islamik. Khomeini i beson role të rëndësishme: anëtar i Këshillit Revolucionar, imam i së premtes në Teheran, ministër i Mbrojtjes. Drejton Iranin si president gjatë luftës me Irakun, e cila përfundon me formulën e famshme të Khomeinit: «Të pimë kupën e hidhur të armëpushimit». Në fillim të luftës, një atentat i heq lëvizshmërinë e dorës së djathtë, dhe në vitin 1989, pas vdekjes së Khomeinit, bëhet rahbar – Udhëheqës i Lartë – megjithëse nuk kishte titullin e ajatollahut që kërkohej për këtë rol. Por ia del falë mikut të tij Rafsanjani – më pas i margjinalizuar nga sistemi së bashku me shumë reformistë të tjerë – duke mundur të realizojë projektin e tij: një shtet islamik ku sovraniteti i përket Zotit, dhe politika është thjesht një aspekt i fesë.

I zgjedhur për jetë, ai është komandant i forcave të armatosura, kontrollon aparatet e sigurisë, fondacionet fetare, emëron kreun e gjyqësorit dhe të televizionit kombëtar. Nën sundimin e tij, pasdaranët – rojet e revolucionit – bëhen më me ndikim se ushtria e rregullt, një aparat që kontrollon gjithashtu një pjesë të madhe të ekonomisë.
Sa herë që populli ngrihet në protesta, Khamenei përdor forcën për të shtypur disidencën. Kështu ndodhi në vitin 2009, me Lëvizjen e Gjelbër, që protestonte kundër rizgjedhjes së dyshimtë të konservatorit Ahmadinejad. Në vitin 2019, kur – me reformistët në pushtet – periferitë e qyteteve shpërthejnë në protesta për shkak të rritjes së çmimit të karburantit. Në vitin 2022, kur një brez i tërë del në rrugë për të kërkuar demokraci dhe të drejta civile, liri politike dhe zgjedhje individuale, me lëvizjen “Grua, jetë, liri”. “Armiq të jashtëm” që nxisin kaosin – është përgjigjja standarde e rahbarit: një akuzë që e ngre ndaj çdo proteste popullore.

Por pikërisht atëherë ndoshta, për herë të parë, Udhëheqësi e ndjen dobësinë e Republikës së tij Islamike. Në rrugë zbret një popull i ri, i arsimuar, i lidhur me botën dhe krijues, që sfidon ajatollahët me një sinqeritet të paparë më parë. Dhe arrin – me kosto shumë të larta personale – të fitojë edhe mbështetjen e heshtur të një pjese të konservatorëve dhe të moderuarve.

Pas 7 tetorit, Khamenei sheh të shpërbëhet edhe rrjeti i aleatëve dhe milicive rajonale që kishte ndërtuar për të kundërshtuar armikun e përhershëm, Izraelin. Është ora e tij më e errët. Por në më shumë se tri dekada pushtet absolut, rahbari ka treguar se di të shmangë kurthet e historisë.