Gratë në politikë – më shumë prezencë, më pak pushtet

Edhe pse vendi bëri një hap historik me zgjedhjen e gruas së parë presidente, të dhënat tregojnë se gratë ende janë të pakënaqshme në përfaqësimin politik – veçanërisht në nivelet ekzekutive dhe lokale, shkruan PressOnline.al

Në prag të zgjedhjeve lokale, kur përgatiten listat për kryetarë dhe këshilltarë, Aleanca për Barazinë Gjinore në Vendin e Punës – GEA analizoi të dhënat historike të disponueshme për përfaqësimin e grave në vendimmarrjen politike në Maqedoni.

Pjesëmarrja e barabartë e grave në jetën politike nuk është vetëm çështje demokracie, por edhe e menaxhimit efektiv dhe gjithëpërfshirës. Në Evropë, rritja e përfaqësimit të grave në parlamentet dhe qeveritë konsiderohet hap kyç drejt një shoqërie më të drejtë dhe marrje më të mirë të vendimeve. Sipas Komisionit Evropian, vendet me pjesëmarrje më të lartë të grave në politikë kanë institucione më transparente, politika më efikase për zhvillim social dhe besim më të madh tek qytetarët. Në kontekstin e standardeve evropiane, BE-ja ka vendosur objektiva të qarta për rritjen e numrit të grave në funksione politike dhe ekzekutive, që tregon se Maqedonia nuk është e izoluar në këtë proces.

Por sa afër është Maqedonia me trendet evropiane? Si ka evoluar pjesëmarrja e grave në politikë gjatë viteve dhe ku janë sfidat më të mëdha?

Në zgjedhjet e para parlamentare në periudhën 1990-2001, përfaqësimi i grave në parlament ishte midis 3.3% dhe 7.5%. Ky problem u trajtua me një sërë ndryshimesh ligjore. Me Ligjin për Zgjedhjen e Deputetëve nga viti 2002, u vendos një kuotë që garantonte të paktën 30% përfaqësim të gjinisë më pak të përfaqësuar në listat e kandidatëve. Më pas, me ndryshimet në Ligjin Zgjedhor të vitit 2006, u parashikua që në çdo listë kandidatësh për deputetë, të paktën një nga çdo tre vende të jetë për gjininë më pak të përfaqësuar. Ky mekanizëm kontribuoi ndjeshëm në rritjen e numrit të grave në trupin ligjvënës, veçanërisht pas vitit 2002, kur përfaqësimi u rrit nga 6.7% në 17.5%, dhe më pas mbi 30% në vitet e ardhshme. Në vitin 2014 ligji u përmirësua me një dispozitë që në rast se një deputete e zgjedhur ndërpret mandatin, vendin e saj e merr gruaja tjetër në listë. Në vitin 2015 kuota u rrit në 40%, duke kërkuar që të paktën 40% e kandidatëve në listat zgjedhore të jenë gra, duke bërë një hap tjetër drejt barazisë gjinore në politikë, informon PressOnline.al

Megjithatë, edhe pse ekzistojnë këto kuota, implementimi i tyre nuk garanton gjithmonë pjesëmarrje efektive të grave në marrjen e vendimeve. Edhe pse në listat zgjedhore janë emëruar gra, shpesh ato vendosen në pozicione me mundësi më të vogla për t’u zgjedhur, që kufizon përfaqësimin e tyre real. Në vitin 2024 ky përqindje bie në 39.2%, krahasuar me 41.7% në vitet 2021 dhe 2022.

Në kontekstin evropian, kuotat gjinore kanë rezultuar masa efektive në vendet ku zbatohen në mënyrë rigoroze dhe kombinohen me politika të tjera mbështetëse për lidershipin e grave. Maqedonia, edhe pse është afër standardeve evropiane, duhet të mendojë për forcimin e masave për zbatimin e kuotave dhe mekanizma shtesë që garantojnë jo vetëm praninë e grave në parlament, por edhe pjesëmarrje aktive në krijimin e politikave.

Nëse për parlamentin kombëtar ekzistojnë kuota ligjore që përmirësojnë përfaqësimin e grave, e njëjta detyrë nuk vlen për gratë në pozita të qeverisë apo kryetare bashkish. Në përbërjen e të gjitha qeverive, gratë zakonisht kanë dy ose tri pozita, ndërsa në periudhën 2017-2022 përfaqësimi i tyre arriti në katër vende, pra pjesëmarrja më e lartë deri tani prej 16.7%.

Por kur shtohen edhe zgjedhjet lokale, situata bëhet zhgënjyese. Në vitin 2021 u zgjodhën vetëm dy gra kryetare bashkish në të gjithë vendin. Numri i grave kandidate për kryetare bashkish ndryshon shumë nga cikli zgjedhor në cikël, duke varuar nga 13 në vitin 2009 në 32 në vitin 2013. Nga ana tjetër, kur bëhet fjalë për kryetarë bashkish të zgjedhur, është e qartë se burrat dominojnë në pushtetin lokal.

Në vitin 2009, për shembull, nuk u zgjodh asnjë grua kryetare bashkie. Në vitin 2017 pati një përparim të vogël me 6 gra të zgjedhura kryetare bashkish, ndërsa në vitin 2021 ky numër përsëri ra në 2.

“Por a do të thotë sasija edhe pjesëmarrje cilësore? Gratë në politikë ende përballen me barriera strukturore, stereotipe tradicionale dhe mungesë mbështetje për pozita lidershipi. Pyetja që mbetet është: A do të krijojë Maqedonia një sistem politik ku gratë do të kenë zë të barabartë në marrjen e vendimeve politike?” – thonë nga Aleanca për Barazinë Gjinore në Vendin e Punës – GEA.

Aleanca për Barazinë Gjinore në Vendin e Punës – GEA, e iniciuar nga Shoqata e E-Tregtisë së Maqedonisë së Veriut (AETSM), punon për krijimin e një kulture gjithëpërfshirëse ku çdo individ vlerësohet barazisht për kontributin e tij.

Punën e GEA-s e mbështesin Eurolink, Casys dhe Halkbank si partnerë kryesorë, si dhe Philip Morris, Pivara Shkup, A1 Maqedonia, Sava Pension dhe CosLoveMetics si partnerë. Mbështetës janë edhe Sava Sigurime, Euroins Sigurime, Publicis Groupe, Property One Group, Aristocrat dhe Avenga Academy.

Më shumë informacione për aktivitetet dhe mundësitë e bashkëpunimit me Aleancën për Barazinë Gjinore në Vendin e Punës mund të gjenden në: https://genderequalityalliance.org