Gjyqtarët dhe Kushtetuta në Kosovë

Mr.Ali Hertica
Qeveria po përpiqet të minojë Gjykatën e tyre Kushtetuese,por Kosovë as nuk ka një gjykatë të tillë, dhe gjyqtarët në vendin tonë nuk lejohen të testojnë ligjet kundër Kushtetutës,se një gjykatë kushtetuese është veçanërisht e rëndësishme në vendet “që kanë pasur një regjim totalitar në të kaluarën”. Atje, një gjykatë e tillë mbron nga një rikthim në zakone të këqija, nëse traditat demokratike nuk janë ende mjaftueshëm të forta.
Në vendin tonë, të gjithë gjyqtarët duhet të zbatojnë Konventën Evropiane për të Drejtat e Njeriut të vitit 1949. Instanca më e lartë në vendin tonë është Gjykata Supreme, ose Këshilli i Shtetit si gjykatë administrative, e cila vendos nëse ka pasur shkelje të Konventës. Një ankesë kundër kësaj mund të paraqitet ende në Gjykatën Evropiane të Drejtësisë në Strasburg. Në të vërtetë, në vendin tonë, nuk mund t’i testosh ligjet kundër Kushtetutës. Kushtetuta gjithashtu liston të drejtat themelore. Por aftësia e legjislaturës për t’i kufizuar ato është formuluar shumë gjerësisht. Prandaj, testimi i ligjeve kundër Kushtetutës sonë aktuale ka pak vlerë, ndërsa testimi i tyre kundër Traktatit po.
Gjithashtu në Shtetet e Bashkuara
Në Amerikë, kjo gjykatë ka të drejtë të testojë ligjet kundër Kushtetutës. Të gjithë Kushtetutën, jo vetëm të drejtat themelore që përmban. Teksti i Kushtetutës është mbi dyqind vjeç, kështu që është shumë i vjetër. Nëntë gjyqtarët mund të bazojnë, me anë të sajimeve, përfundimet më të papritura mbi të. Për shembull, në vitin 1973, vendimi se një ndalim ligjor i abortit është i palejueshëm, ndërsa hartuesit e Kushtetutës sigurisht e konsideruan të lejueshëm rreth vitit 1790. Çështje të tilla duhet të vendosen nga legjislatura, sipas mendimit tim, jo nga një gjyqtar.Sidoqoftë, një vendim i Gjykatës mund të përmbyset vetëm duke ndryshuar Kushtetutën. Kjo kërkon një procedurë kaq komplekse saqë është e pamundur. Si rezultat, Gjykata Supreme ka fjalën e fundit në shumë çështje serioze politike. Kush janë ata nëntë gjyqtarë bëhet kështu një interes politik i nivelit më të lartë. Kjo çon në intriga partiake, pjesërisht sepse gjyqtarët shërbejnë deri në vdekje (në vendin tonë, kufiri i moshës është shtatëdhjetë). Nëse emërohet një gjyqtar i ri, ai ka një ndikim afatgjatë në vendime.
Ndërkohë, ka një bllokim serioz në gjykatën supreme. Opozita po bëjnë të njëjtën gjë që po bën qeveria me atë gjykatë kushtetuese: duke ndikuar politikisht në përbërjen e saj. Kryetari i Divizionit të Juridiksionit Administrativ është i kënaqur që e plotëson këtë kërkesë dhe e vlerëson mundësinë për të dhënë një mendim mbi këtë temë në këtë fazë. Për shkak të kohës shumë të shkurtër në dispozicion për dorëzimin e këtij mendimi, ai është përgatitur vetëm nga kryetari i Juridiksionit Administrativ.
Dy vërejtje janë të përshtatshme në lidhje me këtë mendim. Aktualisht, nuk ka asnjë propozim konkret për futjen e rishikimit kushtetues. Prandaj, divizioni i juridiksionit administrativ rezervon të drejtën për të lëshuar një mendim të veçantë për çdo propozim të ardhshëm mbi këtë temë. Kryetari i divizionit të juridiksionit administrativ vëren se ky mendim në asnjë mënyrë nuk parashikon, dhe as nuk mund të parashikojë, ndonjë këshillë mbi një propozim konkret nga divizioni këshillimor i këshillit të shtetit.
Ky mendim së pari trajton sfondin e ndalimit aktual të rishikimit. Pastaj trajton çështjen se si, nëse do të merrej një vendim për të futur një formë të rishikimit kushtetues, kjo mund të merrte formë. Ky seksion trajton çështjen se cilat norma kushtetuese mund të rishikohen, cili organ(e) gjyqësor mund ta kryejë këtë rishikim dhe si mund të strukturohet sistemi i rishikimit. Kjo bëhet brenda kontekstit të së drejtës administrative në të cilin vepron Divizioni i Juridiksionit Administrativ.
Sfondi i ndalimit të rishikimit
Sfondi historik dhe ligjor i ndalimit të rishikimit, siç përmbahet në Nenin 120 të Kushtetutës, është diskutuar shpesh në dekadat e fundit. Megjithatë, është e rëndësishme të shqyrtohet shkurtimisht ky sfond, pasi është i rëndësishëm për çështjen nëse dhe, nëse po, si mund të marrë formë rishikimi kushtetues.
Neni i Kushtetutës përjashton rishikimin e ligjeve formale në kundërshtim me Kushtetutën, Kartën e Mbretërisë dhe parimet e përgjithshme ligjore. Në sistemin ligjor i Kosovës, fuqia e rishikimit të gjykatave është e kufizuar në këtë drejtim. Megjithatë, gjykatat mund dhe duhet të rishikojnë legjislacionin formal në kundërshtim me ligjin më të lartë kur bëhet fjalë për dispozita të zbatueshme drejtpërdrejt të traktateve dhe ligjit të BE-së. Në thelbin e tij, Neni i Kushtetutës merret me çështjen se kush e ka fjalën e fundit për interpretimin e Kushtetutës në veçanti. Që nga viti 1848, kësaj pyetjeje i është dhënë përgjigje në mënyrë të vazhdueshme: i takon legjislaturës formale të gjykojë dhe të sigurojë që ligjet e saj janë në përputhje me ligjin më të lartë. Ndryshe nga gjyqësori (dhe ekzekutivi), legjislatura formale është legjitimuar drejtpërdrejt në mënyrë demokratike. Rishikimi kushtetues është pra një detyrë e kryer nga legjislatura gjatë krijimit të legjislacionit (i njohur edhe si rishikim kushtetues ex ante). Ministritë e ndryshme dhe Senati dhe dhoma e Përfaqësuesve luajnë rolet më të rëndësishme në këtë proces. Në këshillat e saj legjislative, divizioni Këshillimor i Këshillit të Shtetit gjithashtu trajton në mënyrë të qartë marrëdhënien midis projektligjeve dhe ligjit më të lartë, përfshirë Kushtetutën.
Nuk ka konsensus mbi dëshirueshmërinë e (heqjes) së ndalimit të rishikimit gjyqësor. Debati përqendrohet kryesisht në atë nëse gjykatës duhet t’i jepet autoriteti për të rishikuar një ligj formal në kundërshtim me Kushtetutën pas hyrjes së tij në fuqi (ex post). Ekzistojnë disa argumente për këtë. Më i rëndësishmi është se kjo fuqi mund të çojë në forcimin e mbrojtjes ligjore të qytetarëve në raste specifike. Në fund të fundit, është e pamundur që legjislatura të parashikojë se si një ligj do të ndikojë në të gjitha rastet specifike kur hartohet. Në ato raste kur zbatimi i ligjit në një rast individual, specifik, për shkak të rrethanave, çon në një shkelje të, për shembull, të drejtave themelore, gjykata mund të luajë një rol korrigjues dhe zbutës. Në këtë kontekst, duhet theksuar se kjo mbrojtje ligjore është arritur tashmë në një masë të konsiderueshme duke shqyrtuar legjislacionin formal – nga çdo gjykatë holandeze – kundrejt dispozitave të traktateve të zbatueshme drejtpërdrejt, siç janë ato të përfshira në Konventën Evropiane për të Drejtat e Njeriut (KEDNJ) dhe ligjin e BE-së (Karta e të Drejtave Themelore). Këto dispozita korrespondojnë ndjeshëm me të drejtat themelore (klasike) në Kapitullin e Kushtetutës.
Shqyrtimi gjyqësor i ligjeve kundër Kushtetutës mund të çojë në një rëndësi më të madhe të Kushtetutës. Është me të vërtetë e rëndësishme që pozicioni i Kushtetutës brenda rendit ligjor holandez të forcohet. Zhvillimi i ligjit ndërkombëtar dhe ligjit të BE-së ka çuar në margjinalizimin disi të Kushtetutës brenda rendit ligjor kombëtar. Një formë e shqyrtimit kushtetues mund të ndihmojë në sigurimin që Kushtetuta të mbetet dokumenti kryesor themelor i një shteti kushtetues demokratik…..