Ibrahim Rugova, Presidenti që e ngriti kombin në ton të ulët!

✍️ Nga Arian Galdini

Në fillim nuk ishte mit, as bust, as titull në gur.
Ishte një takim i thjeshtë njeriu me njeri.
Një dorë që më shtrëngohej qetë, një zë i ulët që fliste nën zhurmën e historisë, një shall i thjeshtë pranë një biblioteke të mbushur.

Shtator 1999. Zyra e Presidentit të Kosovës në Prishtinë.
Jashtë, rrugë të lodhura nga zinxhirët e tankeve, pluhur bombardimesh mbi trotuare, shpresë e përzier me lodhje në sytë e njerëzve që sapo kanë dalë nga kolona refugjatësh.

Brenda, një njeri i imët, i qetë, me sy që shikonin përtej teje dhe megjithatë të mbanin brenda një rreze të ngrohtë.

Ibrahim Rugova, President i Kosovës së saposhpëtuar e ende të parindërtuar, më jep dy medalje: “Nënë Tereza” dhe “Skënderbeu”.

I mbaj në duar dhe e ndiej se nuk po më jepen thjesht dekorata.

Po më besohen dy pole të vizionit të tij, mëshira e Nënës Terezë dhe graviteti i Skënderbeut.

Para se t’i zgjaste, i hodhi sy medaljeve një herë të fundit, pa patetikë, sikur nuk po shikonte formën e tyre, po po mësonte nëse unë isha gati t’u mbaja peshën.

Pastaj m’i vuri në dorë dhe, me atë tonin e tij të ulët, më shumë konfidencial se ceremonial, më la brenda një amanet të heshtur, ky vend do të ketë nevojë gjatë për njerëz që e duan pa parulla, që i shërbejnë pa u dukur, që mbajnë përgjegjësi edhe kur nuk i thërret askush.

Ai s’e njihte nevojën për të folur gjatë, as për të ngritur zërin.

Prania e tij e qetë mbulonte dhomën si një batanije e hollë bore që ulet mbi një vend të djegur dhe i ul temperaturën.

Edhe heshtja, atje brenda, të ftonte të uleshe, të mendoje, të hiqje dorë nga çdo teprim.

Lidershipi, tek ai, dukej më shumë si temperaturë ajri sesa si zhurmë mikrofoni.

Kosova në vitet e Rugovës jetonte midis dy horizonteve.
Në njërën anë, një horizont i vjetër, i rënduar nga fashat e një federate që po shpërhapej dhe nga dhuna e një shteti që shtrëngonte lakun.

Në anën tjetër, një horizont i ri, i hapur drejt Pavarësisë dhe Perëndimit.

Në një skenë të tillë, shumë udhëheqës kthehen shpejt në tribuna ankthi.

Rugova zgjodhi të bëhej arkitekt i maturisë.

E kuptoi se Kosova s’do të gjykohej vetëm nga çasti i çlirimit, por nga mënyra si i afrohej atij.

Liria e fituar me britma e zjarr prodhon një psikologji, liria e fituar me durim e dinjitet prodhon një tjetër.

Ai e pa veten si President të një kohe të ndërmjetme, mes frikës dhe guximit, mes heshtjes së imponuar dhe zërit të ndërgjegjshëm.

Në çdo takim me të ndjeje se nuk po administronte thjesht një mandat, po përkthente një epokë nga gjuha e frikës në gjuhën e përgjegjësisë.

Çdo figurë e madhe lë pas disa shenja të pakthyera.

Tek Rugova, tri prej tyre janë të qarta, libri, guri dhe shalli.

Libri, sepse ai vinte nga kritika letrare dhe e kishte mësuar të rrinte gjatë me tekstin.

Njeriu që rri gjatë me tekstin kupton se realiteti është po aq rrëfim sa edhe fakt.

Ai nuk lexonte vetëm poezi a romane, lexonte Kosovën si tekst të hapur, të shkruar me germa gjaku e heshtjeje.

Nën rreshta e faqe shihte hartën e plagëve, mallkimeve, ëndrrave të pambaruara.

Si kritik, e dinte si redaktohet një fjali.

Si lider, redaktoi vetë mënyrën si e tregonim veten, e nxori Kosovën nga kapitulli “jemi të harruar” dhe e futi tek kapitulli “dimë të trokasim si të barabartë”.

Guri, sepse zgjodhi të qëndrojë në një pikë, edhe kur rrymat e historisë rridhnin të çakorduara.

Në një shesh liderësh që lëvizin nga studio në studio, ai zgjodhi të bëhet gur, që populli të ketë ku ta masë veten, jo ku të mahnitet.

Nuk kërkoi të ishte kudo, bëri të kundërtën, u bë koordinatë.

Kur e dije ku qëndronte Rugova, e dije se ku mbaronte lëkundja dhe fillonte boshti moral i vendit.

Shalli, sepse estetika tek ai nuk ishte luksi i jashtëm, por fjala pa zë.

Shalli i hedhur mbi kostum, pa shfrenim, i tregonte Kosovës dhe botës se një President mund të jetë intelektual, lexues, njeri i qetësisë, pa u larguar asnjë hap nga serioziteti i përgjegjësisë.

Shalli u bë flamuri i tij intim, sinjal se shqiptarët mund të dalin në skenë botërore jo vetëm me plagë, por edhe me kulturë.

Ai solli një imazh tjetër për udhëheqësin shqiptar, nuk zbret doemos nga kali, mund të zbresë nga shkallët e një biblioteke, me libër në dorë dhe shall në supe, jo me grusht të ngritur dhe goditje tavoline.

Shpesh Rugova është parë në kundërshtinë fjalë – heshtje.

Në të vërtetë, tek ai flisnin tri gjuhë, fjala, heshtja dhe prania.

Fliste pak, përmbajtshëm, me fjali që rrinë gjatë në kokë.
Heshtet e tij ishin të mbushura, koha kur ai nuk fliste ishte koha kur peshohej fjala.

Qëndronte i pranishëm me trupin e vet të qetë, nga mënyra si ulej, si mblidhte duart, si ngrinte syrin, lexoje qëndrimin.

Heshtja e tij nuk ishte asnjëherë nënshtrim ndaj padrejtësisë.

Ishte refuzim për t’u bërë pjesë e zhurmës që ushqen padrejtësinë.

E dinte se Ballkani është i marrë peng nga fjala e pavetëdijshme, nga retorika që ndez turma dhe djeg ura.

Kjo pjesë e botës nuk vuan nga mungesë zërash, vuan nga mungesa e ndërgjegjes që t’i ndalë.

Në vend që të garonte kush flet më fort, Rugova ndërtoi një arkitekturë heshtjeje estetike e morale.

I dha Kosovës luksin e rrallë për të mos reagonte sipas ritmit të batutës së radhës, por sipas ritmit të dinjitetit.

Një popull që vjen nga dhimbja ka dy mundësi, ta përdorë dhimbjen si alibi për çdo ekses, ose ta kthejë në kujtesë që e bën më të drejtë.

Rugova zgjodhi të dytën.

Ai ia mësoi Kosovës një gjuhë të tretë, praninë e qetë që e ruan fjalën derisa të vijë momenti kur ajo vlen.

Kjo është gjuhë e njerëzve që i besojnë kohës, jo efektit të çastit.

Kritiku letrar di se një tekst nuk lexohet vetëm në rresht, por në shtresa.

Në sipërfaqe lexon ngjarjet, më poshtë motivet, më thellë metaforat.

Rugova kështu e lexoi Kosovën.

Në sipërfaqe, shihte një popull të shtypur, pa shtet, të flakur në radhë, në kampe, në listat e refugjatëve.

Nën këtë sipërfaqe shihte një antropologji të tërë, krenarinë e njeriut të thjeshtë, kulturën e “mirë se erdhe”, besën që mbahej edhe kur ligjet nuk mbronin.

Më thellë shihte etjen e pathënë për të qenë pjesë e botës moderne, pa shitur shpirtin për një vizë.

Nuk iu afrua popullit të vet si masë emocionale për t’u manipuluar, as si turmë për t’u përdorur në një miting.

E pa si subjekt që mund të mësojë, të rritet, të pjeket.

Nuk e llastoi, nuk i këndoi ninulla politike.

Nuk e ushqeu me rrëfimin “të harruar e viktima” si identitet të vetëm.

E mësoi të rrëfehej si popull që di të kërkojë vendin e vet pa u kthyer në xhelat.

Në këtë kuptim, Rugova i dha Kosovës një shans të rrallë për t’u parë në pasqyrë pa iluzion, pa makijazh, pa histeri, me pyetje të thjeshta dhe të forta, kush jemi, çfarë duam të jemi, çfarë nuk pranojmë më të bëhemi?

Në vitet e Rugovës, Kosova, pa e ditur as vetë, u kthye në një universitet të udhëheqësisë nga brenda.

Ai mishëronte, pa cituar asnjë manual, atë që teoritë e quajnë lidership transformues dhe lidership shërbimi.

Lideri nuk është ai që shton rolet e veta, por ai që e kthen vlerën në energji shoqërore.

Ai nuk pyet vetëm: “Çfarë fitoj unë nga kjo?”, por para së gjithash: “Çfarë bëhen njerëzit e mi nga ajo që po bëj?”

Në gjuhën tonë të përditshme, Rugova varej në mbështetësen e kundërt të pushtetit, nuk kërkoi të sundojë, kërkoi të udhëheqë.

Të udhëheqësh do të thotë të shkosh i pari në rrugën që u kërkon të tjerëve të ndjekin.

Ai e çoi vetveten aty ku donte të çonte Kosovën, në anën e dinjitetit, të paqes, të arsyes.

Nuk vuri maskë diplomatike për botën.

E ndërtoi imazhin nga brenda, në mënyrën si jetohej ligji në jetën e përditshme, si mbahej radha, si flitej në televizor, si kundërshtohej pa fyerje, si kundërshtohej pa urrejtje.

Ky është transformim civilizues.
Politika zakonisht premton rezultate, Rugova i dha vendit të vet pamje.

Të bësh Rugovën të përkryer do të ishte padrejtësi.

Pacifizmi i tij kishte kufijtë e vet njerëzorë dhe historikë.

Kishte vite kur durimi i shoqërisë kosovare çarje.
Njerëzit pritnin lëvizje.
Të rinjtë kërkonin veprim.
Në mërgim, dhimbja përkthehej në zemërim.
Në skenë hyri UÇK-ja, e lindur nga i njëjti dhembje, me logjikën e vet të pamohueshme në një rrethanë të caktuar.

Rugova nuk i kontrollonte dot të gjitha këto forca.
Pacifizmi i tij u lexua, sipas syrit të vëzhguesit, herë si madhështi, herë si hezitim.

Ai pranoi rrezikun e keqkuptimit, por nuk e nxori ndërgjegjen në ankand për një duartrokitje më shumë.

Antidoti që ndërtoi nuk i shëroi të gjitha plagët.

Por shmangu rrezikun më të madh, që një popull i plagosur të bëhej i ngjashëm me dorën që e kishte goditur.

Ne mund të debatojmë gjatë për raportin midis rezistencës paqësore dhe asaj të armatosur.

Historia, ndërkohë, e ka vulosur një gjë, pa terrenin moral që ai përgatiti, pa bindjen e heshtur se ky popull nuk është bandë hakmarrësish, Kosova do ta kishte pasur shumë më të vështirë të kuptohej si e drejtë në sytë e botës.

Themeli nuk zgjidh çdo gjë.
Por pa themel, asnjë liri nuk mban gjatë.

Kur më dha medaljen “Nënë Tereza” dhe “Skënderbeu”, nuk pati asnjë gjest festiv.

Medaljet ishin thjesht në një kuti të qetë mbi tavolinë.

M’i dha, u afrua, dhe pothuaj me zë të ulët, siç flitet në familje, më pëshpëriti një fjali që sot s’e citoj dot fjalë për fjalë, por thelbin e mbaj të paprekur, ky vend ka nevojë për njerëz që s’e përdorin emrin e tij për të bërë karrierë, por e mbajnë në ndërgjegje si barrë.

Ai nuk po fliste për veten. Po fliste për ne.

Ato medalje nuk erdhën si dekoratë biografie.
Erdhi si faturë.
Si thirrje që, nga ai çast, “ti nuk je më vetëm i yti; ti je edhe i këtij emri që mban”.
Më trajtoi jo si simpatizant që kërkon bekim, por si dikë që duhej ta bënte gati veten për përgjegjësi.

Që atëherë e lexoj kështu,kush del para njerëzve me fjalë, me vendime, me nisma, hyn në një obligim të pakthyeshëm për të mos e ulur dinjitetin e këtij populli.
Ky është kuptimi im i vërtetë i atyre dy medaljeve.

Prandaj them, janë sakramente politike.

Sot, teksa shohim realitetin në Shqipëri, Kosovë e diasporë, me kapje shteti, korrupsion, ikje masive, lodhje shpirtrash, figura e Rugovës rri përpara nesh si provim i hapur.

Na pyet thjesht:

A po e çojmë popullin tonë në një shkallë më të lartë morali e lirie, apo po e përdorim për të ruajtur veten dhe rrethin tonë?

Shohim shpesh liderë që garojnë për volum. Kush ulërin më fort.
Kush premton më shumë.
Kush bën dekorin më të madh.

Rugova rri në krah dhe thotë, lidershipi nuk matet me zërin që dëgjohet, por me vijën e drejtë që shkon përmes biografisë, sidomos atje ku nuk ka kamera.

Pak fjalë, shumë peshë. Pak gjeste, shumë kuptim.

Përtej trupit të tij të lodhur, përtej biografisë së tij me dritë e hije, Rugova mund të lexohet si koncept.

Rugova si koncept do të thotë, një lidership që e ngre nivelin moral të shoqërisë, jo vetëm nivelin e infrastrukurës, politikë që nuk kthehet në biznes privat, por në shërbesë publike, shqiptar që e pohon identitetin e vet pa e ulur askënd tjetër, raport me Perëndimin që nuk është imitim, por dialog mes të barabartësh, një heshtje që mbart mendim e përgjegjësi, jo frikë, një dekor që burojnë nga vepra, jo nga skena.

Nëse kjo shndërrohet në kriter, jo në slogan, mund të bëhet bosht i një shkolle tjetër lidershipi në këtë vend.

Rreziku me figurat e mëdha është se, me kalimin e viteve, i kërcejmë nga jeta në mermer.
Pastaj i shohim vetëm si bust, pa rrezikun që morën, pa rraskapitjen që mbartën, pa dilemat që kaluan.
Mbetet vetëm aureola.

Rugova nuk ka nevojë për mit-shtim.
Ka nevojë për lexim të drejtë.

Lexim si President që e kurseu popullin e vet nga retorika që do t’ia shkatërronte rrugën europiane.

Lexim si intelektual që e bëri tekstin politik më të drejtë, më të matur, më njerëzor.

Lexim si burrë i thjeshtë që ulej në një karrige të zakonshme, shtrëngonte duar, jepte medalje pa bujë, dhe fliste pak, derisa kuptoje se ato pak fjalë po ngarkonin shpatullat tona me një lloj tjetër përgjegjësie.

Ai nuk na mësoi vetëm si fitohet liria, na mësoi si të mos e humbasim veten sapo ta kemi fituar.

Rugova na lë një provim të përhershëm.

Sa herë zgjedhim qetësinë e bindur, e jo zhurmën e zbrazët, bëhemi një grimë më pranë tij.

Sa herë zgjedhim dinjitetin në vend të talljes, bëhemi pak më të ngjashëm me të.

Sa herë refuzojmë ta këmbejmë të vërtetën me rehatinë, e dimë se nuk po ia tradhtojmë amanetin.

Në fund, Ibrahim Rugova nuk është vetëm Presidenti i parë i Kosovës, as vetëm udhëheqësi i rezistencës paqësore.

Është ndërgjegje që e mori një popull të vogël nga hija e historisë dhe e vendosi në dritë pa e verbuar, është qetësi që i tha këtij Ballkani se liria mund të ndërtohet edhe pa ulërimë, është fjalë e kursyer që i dha këtij kombi një ton të ri, tonin e pjekurisë.

Ky është borxhi ynë ndaj tij, ndaj ta çojmë përpara këtë ton.

Të duam Kosovën, Shqipërinë, shqiptarët kudo, jo me britma, por me punë, jo me fjalë të mëdha, por me gjeste të drejta, jo me zemër të lënduar që kërkon hakmarrje, por me zemër të plagosur që zgjedh dinjitetin.

Ashtu si na e mësoi Ibrahim Rugova.

Arian Galdini