Nga gjykimi në detyrën e gjykimit

Mr.Ali Hertica
Duke gjykuar në perspective Hannah Arendt konsiderohet tradicionalisht si ‘filozofja e veprimit’. Megjithatë, ajo ende është shumë më tepër ‘filozofi i gjykimit’. Jo aq shumë aktrimi, por gjykimi është i kuqpërshkojnë jetën dhe veprën e saj.
Fillimisht gjykimi shfaqet si ‘doxa’, opinion. Ndërsa Arendt vazhdon filozofinë e saj zgjerohet në bazë të koncepteve si të vepruarit dhe të menduarit, ajo po e zbulon gjithnjë e më shumërëndësia e të gjykuarit. Në fund të fundit, Arendt madje shkruan se gjykimi “mund të çojë në fatkeqësi”.shmangeni, të paktën për veten time, në momentet e rralla kur ka rëndësi. Momentet e rralla për të cilat ajo flet, sigurisht që i referohen asajtotalitarizmit. Por gjykimi është gjithashtu vendimtar në rrethana më pak ekstremesipas Arendt. Aftësia për të gjykuar na lejon të vlerësojmë situatat dhe ngjarjetgjykoni pa u kthyer pas traditave apo zakoneve tona.Koncepti i gjykimit i Arendt-it është në fakt gurthemeli i gjithë filozofisë së saj, sepse bën qëkalimi midis koncepteve të saj të të menduarit dhe të vepruarit është i mundur. Mes të menduarit, gjykimit dheveprim ka një ekuilibër hierarkik. Të menduarit bën të mundur gjykimet. Gjykimetnga ana tjetër bën të mundur veprimin. Megjithatë, koncepti i Arendt-it për gjykimin nuk mund të reduktohettë bëhet një metodë e të menduarit, as një formë veprimi. Gjykimi është një gjëveprimtari e pavarur dhe në atë kuptim konfirmon edhe hendekun midis veprimit dhe mendimit te Arendtsfilozofisë.Në fund të fundit, gjykimi është aq i rëndësishëm sa mund të flasim edhe për një ‘detyrë për të gjykuar’Arendt. Ajo dënon tendencën në shoqërinë tonë për të mos gjykuar.Se Arendt – pavarësisht nga të gjitha këto – nuk konsiderohet si ‘filozof i gjykimit’shkaqe të ndryshme. Shkaku kryesor është mungesa e punës sistematikerreth gjykimit – pasi Vita activa është për tregtim. Arendt vdes para se ajo të përfundojë pjesën e tretëmund të shkruajë trilogjinë e saj për aktivitetet mendore të njeriut. Libreza e gjykimit.Prandaj, leksionet mbi filozofinë politike të Kantit zakonisht lexohen si teoria e Arendt-it për të.gjykimi. Megjithatë, gjykimi diskutohet gjithashtu në një numër esesh. Në këto ese nxjerr në pah disa aspekte të tjera të gjykimit.Veprimtaria e gjykimit dhe rezultatet e saj
Për shkak se gjykimi diskutohet në mënyra të ndryshme në këto ese, ka shumë konfuzionfilloi rreth konceptit të gjykimit. Prandaj, kushdo që dëshiron të diskutojë konceptin e gjykimit të Arendt-it, duhetsë pari sqaroni konceptin. Shumica e përkthyesve Arendt e zgjidhin atëproblem duke e ndarë konceptin e saj të gjykimit në dysh. Duke folur pas Ronald Beinerato zakonisht vijnë nga dy teori të ndryshme gjykimi.Megjithatë, të gjitha këto interpretime hasin në vështirësi. Së pari, Arendt shkruan në mënyrë të caktuaresetë kanë pohime të rëndësishme rreth gjykimeve; megjithatë vështirë se mund t’i krahasoni këto pasazhteori, edhe nëse i merrni të gjitha pjesët së bashku. Vetëm në Ligjëratat për politikën e Kantitfilozofi mund të flasësh për një teori. Së dyti, ka disa koncepte që janë vendimtaresepse gjykimi (si ‘të menduarit e zgjeruar’) shpesh kthehet përsëri, duke e bërë të pamundurtë flasim realisht për dy teori apo pjesë të ndryshme. Prandaj, shumica e autorëve qëndrojnëmjaft i paqartë se cilat janë saktësisht dy teoritë ose pjesët dhe ku qëndron ndarjames të dyve.
Megjithatë, evolucioni në konceptin e Arendt-it për gjykimin mund të shpjegohet shumë më thjesht si pjesë enjë evolucion që karakterizon filozofinë e Arendt-it në tërësi. Fillimisht, Arendt është fokusuar në analiza fillestare e gjykimeve. Teoria e gjykimit dhe ‘sensus communis’Në Leksionet mbi filozofinë politike të Kantit, Arendt paraqet teorinë e saj se si ne mendërishtformojnë gjykime. Arendt po kërkon një aftësi njerëzore që mund të punojë me privatinduke u marrë pa rënë në privatësinë e ndjenjaveapotëpërgjithshmen e të menduarit.Ajo e gjen këtë në fuqinë e gjykimit të Kantit. Arendt përshkruan gjykimet – duke iu referuar qartëPërkufizimi i Kantit – si ‘aftësia për të kombinuar në mënyrë misterioze të përgjithshmen dhe të veçantën Për Arendt-in, gjykimi është ‘shije mendore’. Kur bëjmë gjykime, gjërat ndodhinnë fakt dy operacione mendore: funksionimi i imagjinatës dhe operacioni i reflektimit.Nëpërmjet imagjinatës një objekt bëhet i perceptueshëm për shqisat tona të brendshme. Mbi këtëmë pas vijon operacioni i reflektimit, i cili përbën veprimtarinë aktuale të gjykimit. Tëshija bën menjëherë dallimin nëse objekti i perceptuar nga brenda na kënaq apo jo.Megjithatë, ky dallim bëhet në varësi të një zgjedhjeje: nëse jemi të kënaqur me këtë apomund të pajtohet me shqetësimin. Me fjalë të tjera, ndjenja jonë e kënaqësisë ose shqetësimit -e gjeneruar nga funksionimi i imagjinatës- është nga ana tjetër objekt i së mirës sonë- osemosmiratimi. Pyetja që më pas lind është sigurisht se mbi çfarë baze ndihemi mirë apo mirëmosmiratoj. Sipas Arendt, kriteri që përdorim është komunikueshmëria dhe standardi është i ndezurbaza e së cilës testohet kjo komunikueshmëri është ‘sensus communis’.Me ‘sensus communis’ Arendt fut një koncept klasik në filozofinë e saj, por ajo je pka një kuptim shumë idiosinkratik. Nëpërmjet sensus communis ne jemi në gjendje të imagjinojmë veten.
Dukshmëria dhe dëgjueshmëria janë kriteret për dallimin midis vita activa, jetës aktive të qenies njerëzore.njeriu dhe jeta shpirtërore e njeriutë për të vënë veten në vendin e të tjerëve, ose thënë ndryshe: të zgjerojmë mendjet tona. ‘Mendimi i zgjeruar’të mësojmë të vizitojmë të tjerët me imagjinatën tonë. Vetëm atëherë mund të bëjmë tonënmospërfillja e rrethanave private; vetëm atëherë nuk do të kemi më një të tillëparagjykim por me një gjykim.Megjithatë, sensus communis ose ‘ndjenja e komunitetit’ është më shumë. Ky sens shtesë mundëson komunikimintë mundshme. Aftësia ime për të ndjerë të tjerët dhe për të menduar nga pozicioni i tyre më lejon ta bëj këtëfol që tjetri më kupton. Kjo është arsyeja pse Arendt e përshkruan sensus communis si’një sens shtesë që na fut në një komunitet’. Sipas Arendt, njerëzit janë thelbësorësociale, pasi janë të pajisur me një sens për të tjerët dhe jo thjesht për hir tënevoja të përbashkëta siç supozojnë shumë filozofë të tjerë politikë.
Llojet e ndryshme të gjykimeve
Procesi mendor i mënyrës se si ne bëjmë gjykime sigurisht që mund të çojë në të ndryshmerezultatet varen nga ajo që gjykojmë dhe cili është qëllimi i gjykimit. Arendt afrohetgjykimi kryesisht në një kontekst politik. Vetëm më vonë ajo e sheh gjykimin si një gjykim moraldallim ose si një lloj ballafaqimi me të kaluarën. Nëse bëjmë një dallimndërmjet përmbajtjes, qëllimit dhe kohës së trajtuar në gjykimet e Arendt-it, këto mundgjykimet mund të ndahen në të paktën tre lloje të ndryshme gjykimesh.Esetë e hershme mbi gjykimet diskutojnë gjykimet si blloqet ndërtuese të politikës.Këto i quajmë ‘gjykime politike’ të Arendtit. Këto gjykime duhet të bindin bashkëqytetarëtmënyrën se si do të veprojmë. Pra, ata janë të fokusuar në të ardhmen. Pas gjyqit të Eichmann këto lloj gjykimesh bëhen më pak të rëndësishme. Arendt tashmë po bën një lloj tjetër gjykimi për tëgjurma është: ‘gjykimet morale’.
Fakulteti i gjykimit na lejon të dallojmë të mirën nga e keqja. Moralegjykimet përpiqen t’i përgjigjen pyetjes ‘Çfarë duhet të bëj?’ Më pas përqendrohet gjykimiveprimet e mia. Mendimi dhe gjykimi janë të lidhura ngushtë këtu. Të menduarit kaSipas Arendt, ‘nënprodukti’ është ndërgjegjja. Kjo ndërgjegje është, si të thuash, testi i shumës

gjykimet morale. Në heshtjen e mendimit i bëj vetes pyetjen ‘Pse e kam këtëbërë?’ Megjithatë, gjykimet morale mund të synojnë edhe veprimet e të tjerëve. Ai qëgjyqtari, më pas viziton mendërisht personin që gjykon. Atëherë pyetja është ‘Çfarëduhej të bënte?’.Së fundi, gjykimet janë gjithashtu të rëndësishme për marrëdhëniet tona me historinë. Ku njerëzit a bëhuni pjesë e historisë, si me besimin e iluminizmit në përparim,ata humbasin humanitetin e tyre sipas Arendt. Njerëzit pastaj bëhen mjete për gjëra të mëdha qëllimi i historisë. ‘Gjykimet e historianit’ e kundërshtojnë këtë dehumanizim për të gjeneruar kuptim për të ardhmen tonë nga ngjarja pa përdorurnjë ligj universal.