Gjendja e filozofisë politike në Kosovë

Mr.Ali Hertica

Në këtë artikull ne përpiqemi të bëjmë atë që është përkufizim e pamundur, të japim një pamje të plotë të disiplinës së filozofisë politike sot në Kosovë. Ne fillojmë duke paraqitur tre nënfushat tematike në të cilat duket se po zhvillohen shumica e kërkimeve: demokracia (duke përfshirë tema të tilla si diskutimi, përfaqësimi, demokracia radikale, republikanizmi dhe populizmi), drejtësia (e cila mbulon tema të ndryshme si aftësitë, drejtësia ndër breza dhe drejtësia gjuhësore) dhe ajo që ne e quajmë ‘posttelacion’. Kjo nënfushë e fundit në veçanti po rritet gjithnjë e më shumë. Konteksti i globalizimit i nxit gjithnjë e më shumë filozofët politikë që të riformulojnë të gjitha pyetjet klasike rreth demokracisë dhe drejtësisë, siç është e dukshme në diskutimet rreth drejtësisë globale, qeverisjes, kozmopolitizmit, federalizmit ose “të përbashkëtave”. Pas anketimit të temave kryesore të filozofisë politike bashkëkohore, ne diskutojmë një sërë evolucionesh dhe polemikash metodologjike. Ne shikojmë për shembull rolin e kërkimit intelektual-historik; jo vetëm që cilësia dhe sasia e një kërkimi të tillë vazhdon të rritet, por është gjithashtu i lidhur mirë me debatet bashkëkohore dhe qartësisht i frymëzon dhe i rafinon këto debate. Megjithatë, vëmendja më e madhe i kushtohet konfrontimit të vazhdueshëm midis teoricienëve politikë “normativë” dhe të ashtuquajturve “realistë”. Besimi i dikurshëm se filozofët politikë nuk duhet vetëm të sodisin realitetin social dhe politik, por duhet të propozojnë gjithashtu udhëzime për (ri)dizajnimin e institucioneve shoqërore, dhe ndoshta duhet të kontribuojnë edhe në mënyrë aktive në realizimin e këtyre propozimeve. “Realistët”, përkundrazi, besojnë se filozofia politike, si një degë e filozofisë, duhet të synojë të kuptojë dinamikën e veprimit politik, në marrëdhëniet dhe motivimet njerëzore pasi ato bëhen të dukshme në politikë dhe në rolin e sferës politike në shoqëri. Ne e përfundojmë artikullin tonë me një shënim kritik mbi paplotësinë e sondazhit tonë.
filozofia politike, metafilozofia, demokracia, drejtësia, globalizimi, realizmi
Cila është gjendja e filozofisë politike sot? ..Cilat zhvillime të mëdha kanë ndodhur vitet e fundit? Dhe si e kanë rivizatuar peizazhin politiko-filozofik? A kanë dalë nga kjo debate të reja, themelore apo kanë çuar më tepër në ndryshime të habitshme të paradigmës: qasje novatore që duket se prishen për mirë me stilet dhe praktikat e mëparshme brenda disiplinës? Ne synojmë t’u përgjigjemi këtyre dhe pyetjeve të ngjashme këtu duke hartuar një status quaestionis të filozofisë politike bashkëkohore. Megjithatë, këshillohet kujdes që në fillim. Një status quaestionis presupozon që dikush të ketë një pasqyrë të domenit, i cili nga ana tjetër presupozon që ky domen është pak a shumë i demarkuar qartë. Dhe këto janë pikërisht dy kërkesa që nuk janë aspak të vetëkuptueshme për filozofinë politike.Si fillim, ekziston problemi i kufizimit të filozofisë politike,filozofia politike është në një masë të madhe një disiplinë ‘e papastër’. Shumë diskutime politiko-filozofike mbivendosen me disiplina të tjera filozofike ose të ngjashme, si etika, filozofia e së drejtës ose historia intelektuale; dhe një pjesë e madhe e filozofisë politike bazohet në mënyrë të pashmangshme nga kërkimet empirike, për shembull, nga shkenca politike (mendoni për teorinë e votimit dhe procedurat e votimit), ekonominë (mendoni për problemin e drejtësisë shpërndarëse, ose shikoni ndikimin në filozofinë politike) ose psikologjia (mendoni teorinë e shtytjes që është bërë e njohur kohët e fundit në mesin e philos-fakteve politike). Europa kryesisht bëhet në fakultetet e filozofisë është mjaft unike: në universitete të bazuara në modelin anglo-amerikan, filozofia politike – si teori politike – zakonisht i përket departamenteve të shkencave politike.3 Me fjalë të tjera, fusha e filozofisë politike është e vështirë të kufizohet në mënyrë rigoroze, edhe nga një këndvështrim thjesht disiplinor.

Përveç kësaj, kur përshkruhet filozofia politike, pozicionimi dhe vizioni i dikujt në mënyrë të pashmangshme gjithashtu luajnë një rol, si në lidhje me atë që është “politikë” dhe në lidhje me atë që “filozofia” në të vërtetë do të thotë. I njohur është qëndrimi i Hannah Arendt, e cila hodhi poshtë rrënjësisht etiketën ‘filozofia politike’ dhe prerazi nuk e konsideronte veten filozofe. Sipas Arendt, mendimtari politik nuk mund të jetë kurrë asnjanës dhe i shkëputur në lidhje me objektin e tij të mendimit, ndërsa filozofët, sipas saj, mund dhe duhet të jenë të tillë . Refuzimi skrupuloz i etiketës ‘filozofi’ nga Arendt mund të duket disi i modës së vjetër, por edhe sot nuk është aspak e vetëkuptueshme që çdo formë e reflektimit mbi politikën konsiderohet të jetë pjesë e ‘filozofisë politike’. Për shembull, disa njerëz bëjnë rezerva nga shqetësimi , Katalizatori kryesor i këtij procesi është fakti se këto tradita detyrohen të hyjnë në debat me filozofinë politike dominuese anglo-amerikane, zakonisht analitike dhe shpeshherë normative të njëanshme. Si rezultat, këto tradita i nënshtrohen një deklinimi tipik: temat e tyre zgjidhen dhe shtjellohen më tej, por duke e bërë këtë ato në mënyrë të pashmangshme përshtaten edhe me kontekstin e ri teorik në të cilin janë vendosur. Një shembull i mrekullueshëm i kësaj është versioni i Habermasit për demokracinë deliberative, i rrënjosur në teorinë kritike dhe mënyra në të cilën ajo barazohet lehtësisht në kontinentin amerikan me qasjen krejtësisht të ndryshme liberalo-normative , Shembulli ka gjithashtu një rëndësi paradigmatike: është veçanërisht e vështirë sot të bësh filozofi politike pa marrë në konsideratë një pozitë të qartë normativiste politike në një farë mënyre. Karakteristikë në këtë aspekt janë ‘realistët’, si Geuss, të cilët refuzojnë me vendosmëri një qasje Rawlsiane ndaj filozofisë politike, por megjithatë ndjehen të thirrur herë pas here të hyjnë në debat me ‘normativistët,.Megjithatë, ky homogjenizim nën ndikimin e supremacisë anglo-amerikane duhet të kualifikohet. Pra, nuk ka hegjemoni për nga stili dhe përqasja: jo e gjithë filozofia politike sot është analitike apo normativiste. Edhe në nivel tematik, lëvizjet anglo-amerikane nuk përcaktojnë thjesht axhendën. Sot, ka ende mjaft vëmendje për më shumë tema kontinentale (p.sh. pushteti, konfliktualiteti apo hegjemonia), ka shumë vend për kërkime të orientuara historikisht, ka studime të pafundme me autorë, etj. Supremacia anglo-amerikane ndodhet kryesisht në nivelin e gjuhës, dhe janë kryesisht efektet e atij dominimi gjuhësor që përcaktojnë drejtimin dhe zhvillimin e filozofisë politike sot. Akademikët pritet të botojnë në veçanti në anglisht, me botues në gjuhën angleze dhe në revista në gjuhën angleze, dhe kështu janë të detyruar të marrin parasysh tendencat dominuese dhe shqetësimet, debatet dhe ndjeshmëritë mbizotëruese brenda komunitetit filozofik anglo-amerikan – sado heterogjen të jetë brenda. Prandaj është mbi të gjitha ngritja e fundit, e pandalshme e anglishtes si lingua franca ajo që i detyron traditat e tjera politiko-filozofike joanglishtfolëse që të bëhen të paktën prima facie shoqërisht të pranueshme brenda kulturës filozofike dhe mënyra e të shkruarit dhe e analizës që është e pranishme atje, e cila lidhet me gjuhën angleze.
Pavarësisht kësaj, nuk ka një konvergjencë të vërtetë thelbësore. Ajo që bie sot në sy është pikërisht natyra tejet e fragmentuar e filozofisë politike për nga përmbajtja dhe mungesa e figurave kryesore që dominojnë debatin politiko-filozofik, siç bënin Rawls dhe Habermas deri vonë. Shkaqet e kësaj veçorie domethënëse janë hamendësimi i kujtdo, ndonëse këtu mund të luajnë rol edhe transformimet e fundit dije-sociologjike të sipërmarrjes akademike. Presioni për të botuar ndërkombëtarisht i largon të gjitha palët e interesuara në një treg të vetëm botues, duke rezultuar në një tepricë botimesh. Efekti i kësaj është një lëvizje centrifugale, larg pikëpamjeve dhe pozicioneve konvergjente. Në fund të fundit, të gjithë po përpiqen të gjejnë vendin e tyre brenda atij tregu – një propozim unik shitjeje – një vend që është përkufizim i vogël dhe ku njeriu ndeshet kryesisht me njerëz me mendje të njëjtë.